عالم مجازی محضرخداست

شاید برای هرکس سوالاتی از این دست پیش آمده باشد که حکم ارتباط با نامحرم در فضای مجازی چیست؟ آیا حکم شوخی کردن با نامحرم در فضای مجازی و حقیقی یکی است؟ چت کردن با نامحرم چه حکمی دارد؟ تعامل با نامحرم در فضای مجازی به چه نحوی صحیح است؟ در چه صورتی چت یا مکالمه با نامحرم جایز نیست؟ و آیا تفاوتی در ارتباط بانامحرم در فضای مجازی و حقیقی وجود دارد؟

برای رسیدن به پاسخ صحیح این سوالات شبکه اجتماعی کوثرنت در بین اساتید و طلاب خود بحث طلبگی با این موضوع را مطرح کرد و کاربران شبکه به مدت بیست و چهار ساعت، با 173 نظر در این بحث شرکت نمودند. در این جا خلاصه‌ای از  نتایج آن بحث ارائه می‌شود.

ارتباط با نامحرم چه در فضای حقیقی و چه مجازی نیازمند رعایت حد و مرز است.در واقع فضای حقیقی و مجازی موضوعیت ندارد و حکم آن یکی است. امّا در فضای مجازی چون دو طرف یکدیگر را نمی‌بینند بعضی اوقات حدود رعایت نمی‌شود احتمال به خطر افتادن در این فضا به تبع بیشتر است. در جامعه کنونی شرایط به گونه‌ای است که نمی‌توان به طور کلی از ارتباط با نامحرم اجتناب کرد.

دو دیدگاه درباره تعامل با نامحرم در فضای مجازی

می‌توان گفت به طور کلی دو دیدگاه در مورد ارتباط با نامحرم در فضای مجازی وجود دارد. دیدگاه اول به طور کلی مخالف تعامل با نامحرم در این فضا است. دیدگاه دوم مخالف نیست، اما صاحبان این دیدگاه را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد. دسته اول کسانی که به محدودیتی در تعامل با نامحرم در این فضا معتقد نیستند. دسته دوم کسانی هستند که برای خودشان محدودیت قائل‌اند و ارتباط سالم و در حد ضرورت و با رعایت حدود را بلامانع می‌دانند.

اما مخالفت دیدگاه اول را شاید بتوان به صراحت دور از ذهن دانست زیرا در زمانه‌ای هستیم که اگر بخواهیم به سطحی از توانمندی برسیم، ناگزیر به تعامل با نامحرم هستیم و قطعا دامنه‌ی تعاملات محدود به دنیای حقیقی نیست. اما در مورد دیدگاه دوم دسته‌ی اول و ارتباط بی‌قید و شرط مورد تائید هیچ شخص عاقل، متعهد و متشرع نیست به عکس دسته‌ی دوم  از این دیدگاه به نظر منطقی و صحیح است و ارتباط در حد تعامل سالم را فاقد اشکال می‌داند. اما این که چه ارتباطی سالم است را قطعا خود شخص قدرت تشخیص آن را دارد و آیات و روایات موجود و همچنین فتاوای مراجع معزز به تشخیص شخص کمک خواهد کرد.

احکام ارتباط با نامحرم

طبق فتوای همه مراجع به طور کلی ارتباطی با نامحرم که مستلزم مفسده باشد و یا خوف وقوع حرام در میان باشد، جایز نیست. اگر بخواهیم مفسده را به ساده‌ترین شکل بیان کنیم باید گفت:مفسده ارتباط عاطفی و شوخی کردن با نامحرم است زمانی که وارد فضایی شوند که دو طرف حس و حالشان عوض شود که این رابطه باید ترک شود.  اما اگر این ارتباط فاقد مفسده و با رعایت حدود شرعی باشد بلامانع خواهد بود و معمولا ارتباط با استاد و همکار و … و صحبت درباره امور درسی و کاری را شامل می‌شود.

حدود ارتباط با نامحرم در احادیث

شوخی کردن با نامحرم، حریم میان آنها را کم رنگ نموده و احتمال وقوع گناه را در بین آنان تقویت می‌کند. اولیای دین افراد را از مزاح با نامحرم بر حذر داشته‌اند.

در اینجا روایتی از پیامبر اکرم (ص) نیز نقل می‌کنیم که ایشان فرمودند: مَنْ فَاکهَ امْرَأَهً لَا یمْلِکهَا حُبِسَ بِکلِّ کلِمَهٍ کلَّمَهَا فِی الدُّنْیا أَلْفَ عَامٍ فِی النَّار»1؛ «کسی که با زن نامحرمی مزاح کند، به ازای هر کلمه‌ای که با او سخن گفته، هزار سال در دوزخ حبس می‌شود». همچنین ابابصیر، از شاگردان امام صادق (ع) می‌گوید در کوفه به زنی قرآن می‌آموختم و روزی اتفاق افتاد که با او مزاح کردم. هنگامی که در مدینه به محضر امام باقر (ع) وارد شدم، مرا سرزنش کرد و فرمود: «مَنِ ارْتَکبَ الذَّنْبَ فِی الْخَلَاءِ لَمْ یعْبَأِ اللَّهُ بِهِ أَی شَی ءٍ قُلْتَ لِلْمَرْأَهِ فَغَطَّیتُ وَجْهِی حَیاءً وَ تُبْتُ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ لَا تَعُد»2؛ «کسی که در خلوت مرتکب گناه شود، خدا به او اعتنا نمی‌کند. چه چیزی به آن زن گفتی؟ از خجالت چهره خود را پوشاندم و توبه کردم. حضرت فرمود: دیگر تکرار مکن».

نکاتی برای مدیریت ارتباط با نامحرم در فضای مجازی

اگر بخواهیم جزئی‌تر چگونگی ارتباط با نامحرم را در فضای مجازی، چه در گروه‌های عمومی و چه در خصوصی بررسی کنیم می‌توان چنین گفت که شایسته است نحوه نگارش به صورت رسمی و به دور از شوخی بانامحرم انجام شود.درست است که در فضای مجازی، ارتباط مستقیم و چهره به چهره با نامحرم نداریم اما باید آداب معاشرت با نامحرم که در فضای حقیقی وجود دارد کماکان در فضای مجازی نیز رعایت شود. رعایت نکات زیر می‌تواند به ما در مصونیت ارتباطات با نامحرم در فضای مجازی کمک کند:

 استفاده از ضمیر مفرد در گفتگوهای دو نفره، صمیمیت بین اشخاص را بالا می‌برد. حتی میان شاگرد و استاد و همکاران نیز ضمیر مفرد معنای خود را دارد و باید اجتناب نمود.
از آنجایی که استیکر‌ها و شکلک‌ها به نحوی نشان دهنده حالات فرد هستند و باعث ایجاد تجسم و تصوری از شما در ذهن مخاطب می‌شود، تا حد امکان با دقت نظر و توجه به برداشت‌های مخاطب استفاده شود زیرا هر استیکری مناسب ارسال برای نامحرم نیست.
 ساعت و زمانی که برای گفتگو با نامحرم انتخاب می‌کنیم در حس و حال طرفین تاثیر گذار است. به عنوان مثال شب و نصف شب خیلی در نزدیک شدن ارتباط‌ها موثر است و ناخودآگاه حس صمیمیت ایجاد می‌کند یا مثلا کسی که هنگام تحویل سال یا با فاصله کمی قبل و بعد از آن آنلاین می‌شود به نوعی دور از خانواده بودن و تنهایی خود را نمایان می‌کند. لذا بهتر است در این زمان وارد گفتگو با این شخص نشویم.  
پاسخ‌های کوتاه و گویا و به حاشیه نکشاندن بحث، سهم بسزایی در رسمی ماندن ارتباطات افراد دارد. با این کار هم زمینه گفتگوهای جنبی را باز نکرده‌اید و هم به اصطلاح از چراغ سبز نشان دادن به فرد مقابل و نزدیک‌تر شدن وی جلوگیری کرده‌اید.
به راحتی در فضای مجازی به کسی اعتماد نکنیم صرف اینکه شخص استاد یا فرد مشهور یا همکار است دلیل اعتماد کردن به او نیست پس در فضای مجازی همانند فضای حقیقی، برای اعتماد و ارتباط با هر شخصی به ویژه نامحرم وسواس به خرج دهیم و به راحتی عکس یا فیلم، دریک کلام اطلاعات شخصی خود را در اختیارکسی قرار ندهیم که عواقب جبران ناپذیری خواهد داشت.
در فضای واقعی به خاطر ترس از رسوا شدن یا رودربایستی با دیگران از انجام بعضی از کارها صرف نظر می‌شود. گاها در فضای مجازی با فرض اینکه کسی شناخته یا دیده نمی‌شود خط قرمز‌ها زیر پا گذاشته می‌شود. 

علم به اینکه  فضای مجازی برخلاف اسمش مجازی هم نیست و احتمال رسوایی و افشای اسرار و امتداد اثرات آن در فضای حقیقی وجود دارد باید مراقب بود که مرز بین ضرورت و توجیه را برای خود به عنوان اینکه فردی روشن فکر هستیم حل شده ندانیم. همواره به خودمان تذکر دهیم که کار شیطان زیبا نمایاندنِ گناهان است. با گمان اینکه می توان گوشه‌نشینی اختیار کرد و از این فضا فاصله گرفت با این توجیه که هیچ مسئولیت اخلاقی و شرعی نداریم صحیح نیست. اصل ورود به  فعالیت‌های اجتماعی رعایت تقواست چه در فضای حقیقی و چه فضای مجازی . تقوا یعنی نیروی بازدارنده درونی که در وجود انسان به وجود می‌آید و شخص را در برابر ارتکاب امور خلاف شرع حفظ می‌کند. پس باید در نظر داشت که عالم مجازی هم محضر خداست و باید در برابر تمام حرکات و سکنات و لایک ها، کامنت ها، استیکرها در محضر خداوند پاسخگو باشیم.  پس هر کاربر باید خود را ملزم به رعایت تقوا بداند.

منبع: طلبه نوشت

1.ثواب الاًعمال وعقاب الاًعمال، ص 283

2.بحارالاًنوار،ج 46،ص247